بازار گاوی و بازار خرسی در بورس چیست؟

وقتی وارد بازار سرمایه می شوی، خیلی زود با دو واژه روبه رو می شوی که در همه جا شنیده می شوند: بازار گاوی و بازار خرسی. این دو اصطلاح در واقع توصیف وضعیت کلی احساسات و جهت حرکت قیمت ها در بازار هستند. اگر بخواهم ساده بگویم، بازار گاوی یعنی بازار در مسیر رشد و خوش بینی است، و بازار خرسی یعنی بازار در مسیر نزول و ترس قرار دارد.

به عنوان کسی که سال هاست در بازارهای مالی ایران و بین الملل فعال هستم، همیشه دیده ام که شناخت درست این دو وضعیت چقدر در تصمیم گیری سرمایه گذاران تاثیر دارد. بسیاری از اشتباهات معامله گران تازه کار به خاطر ندانستن تفاوت بین این دو فاز بازار است.

بازار گاوی چیست

بازار گاوی زمانی اتفاق می افتد که قیمت سهام یا دارایی ها در بازه ای بلندمدت در حال افزایش باشد. در این وضعیت، اکثریت سرمایه گذاران خوش بین هستند و تصور می کنند روند صعودی ادامه دارد. اعتماد به بازار بالا می رود، حجم معاملات زیاد می شود و سرمایه های تازه وارد می شوند.

در چنین فضایی، حتی شرکت هایی با عملکرد متوسط هم رشد قیمتی پیدا می کنند چون جو عمومی بازار مثبت است. معمولاً در بازار گاوی، اخبار اقتصادی خوب، سیاست های پولی حمایتی، نرخ بهره پایین و رشد اقتصادی دیده می شود.

برای مثال، دوره سال های 1396 تا اوایل 1399 در بورس ایران نمونه ای از بازار گاوی بود. شاخص کل چند برابر شد، مردم از همه قشرها وارد بازار شدند و حتی شرکت هایی که ارزش واقعی بالایی نداشتند رشد کردند.

چرا به آن بازار گاوی می گویند

نام گاو از نحوه حمله این حیوان گرفته شده است. گاو با شاخ هایش از پایین به بالا ضربه می زند. به همین دلیل، وقتی بازار در مسیر رشد است به آن بازار گاوی یا Bull Market می گویند. گاو در فرهنگ مالی نماد قدرت، رشد و امید است.

ویژگی های بازار گاوی

چند نشانه مشخص وجود دارد که نشان می دهد بازار در فاز گاوی قرار دارد:

• افزایش مداوم قیمت ها در بازه زمانی طولانی
• افزایش حجم معاملات و ورود نقدینگی جدید
• رشد خوش بینی میان سرمایه گذاران
• افزایش عرضه اولیه شرکت ها
• رشد سودآوری بنگاه ها و کاهش نسبت قیمت به سود (P/E)

اما مهم ترین ویژگی بازار گاوی، روانشناسی مثبت جمعی است. وقتی مردم باور دارند اوضاع اقتصادی بهتر می شود، همین باور باعث رشد واقعی قیمت ها می شود. این همان مفهوم انتظارات خود تحقق بخش در اقتصاد رفتاری است.

بازار خرسی چیست

در مقابل، بازار خرسی یا Bear Market زمانی اتفاق می افتد که قیمت ها برای مدت طولانی روند نزولی دارند و احساس عمومی بازار منفی است. در این فضا، مردم به سمت فروش دارایی های خود می روند تا از ضرر بیشتر جلوگیری کنند. ترس باعث خروج سرمایه و افت شدیدتر قیمت ها می شود.

بازار خرسی معمولاً با رکود اقتصادی، افزایش نرخ بهره، سیاست های انقباضی و کاهش سودآوری شرکت ها همراه است. در چنین شرایطی، حتی شرکت های قوی نیز به دلیل فشار فروش عمومی افت می کنند.

برای مثال، از نیمه دوم سال 1399 تا پایان 1401 بورس ایران وارد بازار خرسی شد. شاخص کل بیش از 40 درصد افت کرد و بسیاری از سرمایه گذاران خرد زیان سنگینی دیدند.

چرا به آن بازار خرسی می گویند

خرس بر خلاف گاو، از بالا به پایین ضربه می زند. به همین دلیل بازار نزولی را بازار خرسی یا Bear Market می نامند. خرس در فرهنگ مالی نماد ترس، احتیاط و عقب نشینی است.

ویژگی های بازار خرسی

بازار خرسی معمولاً نشانه های زیر را دارد:

• کاهش مداوم قیمت ها برای چند ماه یا چند سال
• خروج نقدینگی و کاهش حجم معاملات
• افت شدید اعتماد سرمایه گذاران
• افزایش تمایل به دارایی های امن مثل طلا و دلار
• گسترش اخبار منفی و ناامیدی عمومی

در چنین فضایی، بسیاری از سرمایه گذاران تازه وارد گمان می کنند بازار برای همیشه از بین رفته است. اما کسانی که تجربه دارند می دانند بازار خرسی بستر شکل گیری فرصت های بزرگ است.

تفاوت بازار گاوی و بازار خرسی

تفاوت اصلی این دو بازار در احساسات جمعی و جهت روند قیمت هاست. بازار گاوی یعنی رشد، امید و تمایل به ریسک. بازار خرسی یعنی افت، ترس و تمایل به حفظ سرمایه.

اما نکته مهم این است که هیچ بازاری برای همیشه گاوی یا خرسی نمی ماند. بازارها چرخه دارند. هر صعود با اصلاح همراه است و هر سقوط بالاخره به بازگشت ختم می شود.

کسی که این چرخه را درک کند، از رشدها هیجان زده نمی شود و از افت ها نمی ترسد.

نقش روانشناسی در شکل گیری بازار گاوی و خرسی

بازارها را احساسات انسان ها می سازند نه فقط داده های اقتصادی. در بازار گاوی، ترس از جاماندن از سود باعث خرید زیاد می شود. در بازار خرسی، ترس از ضرر باعث فروش هیجانی می شود.

تحلیل تکنیکال، شاخص ها و گزارش های اقتصادی مهم هستند، اما رفتار احساسی جمعی همیشه عامل تعیین کننده اصلی جهت بازار است. برای همین است که در دوران گاوی قیمت ها بیش از حد بالا می روند و در دوران خرسی بیش از حد پایین می آیند.

رفتار درست در هر بازار

در بازار گاوی، بزرگ ترین اشتباه ورود بدون تحلیل است. چون همه در حال سود کردن هستند، افراد فکر می کنند بازار همیشه بالا می رود. اما بازار گاوی جایی است که باید بخشی از سودها را ذخیره کرد و از هیجان فاصله گرفت.

در بازار خرسی، برعکس، باید صبور بود و فرصت ها را دید. خرید پله ای و تمرکز بر ارزش ذاتی شرکت ها می تواند بهترین تصمیم باشد. کسانی که در بازارهای نزولی دارایی های ارزشمند می خرند، در چرخه بعدی رشد از همه جلوتر خواهند بود.

تاثیر سیاست های کلان بر فاز بازار

سیاست های پولی و مالی نقش مهمی در تغییر روند بازار دارند. کاهش نرخ بهره، تزریق نقدینگی و حمایت از تولید معمولاً باعث آغاز بازار گاوی می شوند. در مقابل، افزایش نرخ بهره و سیاست های انقباضی زمینه ساز بازار خرسی هستند.

در ایران علاوه بر سیاست های پولی، تصمیمات بودجه ای، نرخ ارز و سیاست های مالیاتی دولت نیز اثر مستقیم بر بازار سرمایه دارند. به همین دلیل شناخت متغیرهای کلان اقتصادی برای هر سرمایه گذار ضروری است.

آیا بازار گاوی و خرسی فقط در بورس اتفاق می افتند؟

خیر. این مفاهیم در همه بازارهای مالی از جمله طلا، ارز دیجیتال، مسکن و حتی کالاهای جهانی وجود دارند. در بازار رمزارزها، دوره گاوی سال های 2020 تا 2021 با رشد بیت کوین تا بالای 60 هزار دلار همراه بود و بازار خرسی 2022 بسیاری از پروژه ها را نابود کرد.

در بازار طلا نیز وقتی تورم بالا و نرخ بهره پایین است، بازار گاوی می شود. اما زمانی که نرخ بهره بالا می رود و سرمایه گذاران به سمت اوراق بدهی می روند، بازار طلا خرسی می شود.

جمع بندی

بازار گاوی و بازار خرسی دو روی یک سکه اند. هیچ کدام بد یا خوب مطلق نیستند. مهم این است که در هر مرحله بدانیم چه رفتاری مناسب است. رشدهای هیجانی در بازار گاوی و فروش های عجولانه در بازار خرسی، هر دو اشتباه های رایج سرمایه گذاران هستند.

تجربه من در سال های فعالیت در بازارهای مالی ایران و جهان نشان داده است که موفق ترین افراد کسانی هستند که چرخه ها را درک کرده اند و با صبر، نظم و تحلیل تصمیم می گیرند.

اگر شناخت درستی از فازهای بازار و اصول مدیریت سرمایه داشته باشی، هر دو فاز گاوی و خرسی می توانند برایت فرصت ساز باشند.

خدمات تیم فرشاد مصفا

اگر به دنبال مدیریت حرفه ای دارایی خود هستید، می توانید از خدمات تخصصی سبدگردانی ما استفاده کنید:

• سبدگردانی بورس
• سبدگردانی طلا
• سبدگردانی ارز دیجیتال

همچنین در تیم ما یک استارتاپ حقوقی فعال است که خدمات مشاوره و وکالت را با نگاه اقتصادی برای کسب و کارها و افراد ارائه می دهد.

نویسنده: فرشاد مصفا

کارشناس ارشد مدیریت کارآفرینی از دانشگاه تهران

موسس تیم سبدگردانی و استارتاپ حقوقی در زمینه مشاوره و وکالت

با بیش از ده سال سابقه فعالیت در بازار بورس، طلا و ارز دیجیتال

اینستاگرام: https://www.instagram.com/farshadmosaffa/

یوتیوب: https://youtube.com/@farshadmosaffa

لینکدین: https://www.linkedin.com/in/farshad-mosaffa

توییتر (X): https://x.com/FarshadMosaffa