بررسی الیگارشی و نقش آن در قدرت و ثروت

منتشر شده در 1404/07/06

مقدمه

در طول تاریخ همیشه گروهی کوچک توانسته اند منابع و قدرت را در اختیار بگیرند و مسیر اقتصاد و سیاست را تعیین کنند. این گروه کوچک که به آن ها الیگارشی گفته می شود، نه تنها بر تصمیم های کلان اثر می گذارند بلکه سبک زندگی مردم عادی را هم شکل می دهند. بسیاری از مردم هنگام مطالعه اخبار یا تحلیل های اقتصادی با این اصطلاح روبه رو می شوند و از خود می پرسند: الیگارشی دقیقا چیست؟ چرا همیشه ثروتمندان و صاحبان قدرت بیشتر از همه سود می برند؟

این مقاله با زبان ساده تلاش می کند مفهوم الیگارشی را توضیح دهد، نشان دهد چگونه به وجود می آید، چرا پایدار می ماند و چه تاثیری بر زندگی روزمره ما دارد. همچنین نمونه هایی از جهان امروز بیان می کنیم تا ببینیم الیگارش ها چگونه قدرت را به ثروت تبدیل می کنند.

تعریف ساده الیگارشی

الیگارشی به معنای حکومت یا نفوذ یک گروه اندک بر اکثریت جامعه است. این گروه می تواند شامل سیاستمداران، صاحبان صنایع بزرگ، ثروتمندان یا حتی خانواده های بانفوذ باشد.

ویژگی اصلی الیگارشی این است که تصمیم ها و سیاست های کلان کشور یا اقتصاد بیشتر در جهت منافع همان گروه کوچک طراحی می شود. بنابراین قوانین، مقررات و سیاست ها به جای اینکه عدالت و فرصت برابر برای همه ایجاد کنند، موقعیت آن ها را تثبیت می کند.

یک مثال ساده: فرض کنید تنها چند شرکت بزرگ واردات دارو یا غلات را کنترل کنند. اگر دولت هم از آن ها حمایت کند، عملا مردم مجبورند کالا را به قیمتی بخرند که آن شرکت ها تعیین می کنند. این نمونه روشنی از الیگارشی اقتصادی است.

ریشه تاریخی الیگارشی

الیگارشی پدیده ای جدید نیست. در یونان باستان فیلسوفانی مثل افلاطون و ارسطو درباره آن بحث کرده اند. آن ها معتقد بودند وقتی ثروت و قدرت بیش از حد در دست عده ای اندک متمرکز شود، حکومتی شکل می گیرد که فقط منافع همان گروه را دنبال می کند.

در قرون وسطی اروپا، اشراف زادگان و زمین داران بزرگ نمونه بارز الیگارشی بودند. آن ها علاوه بر ثروت، قدرت نظامی داشتند و در تصمیم های سیاسی نقش اصلی ایفا می کردند.

در جهان اسلامی نیز خاندان های بزرگ یا صاحبان زمین های وسیع چنین نقشی داشته اند. آن ها با نفوذ اقتصادی و سیاسی خود مسیر حکومت ها را تعیین می کردند.

امروز هم با وجود دموکراسی های رسمی، در عمل الیگارشی همچنان زنده است. فقط شکل آن تغییر کرده است. دیگر خبری از زمین داران بزرگ نیست، اما صاحبان صنایع نفت، بانک ها، رسانه ها و شرکت های فناوری همان نقش را ایفا می کنند.

الیگارشی در اقتصاد معاصر

الیگارشی امروزه در بسیاری از کشورها دیده می شود.

در روسیه پس از فروپاشی شوروی، عده ای توانستند کارخانه ها و منابع طبیعی را با قیمت های بسیار پایین بخرند. آن ها در مدت کوتاهی به میلیاردر تبدیل شدند و در سیاست هم نفوذ زیادی پیدا کردند.
در آمریکا، شرکت های بزرگ فناوری و بانک های وال استریت چنان قدرت اقتصادی دارند که تصمیم های آن ها بر زندگی میلیون ها نفر در جهان اثر می گذارد.
در خاورمیانه، کنترل منابع نفتی و مالی در دست خانواده های محدود است که سال ها موقعیت خود را حفظ کرده اند.

این نمونه ها نشان می دهد الیگارشی یک پدیده جهانی است و تنها به یک منطقه خاص محدود نمی شود.

چگونه قدرت به ثروت تبدیل می شود؟

الیگارش ها از چند مسیر اصلی قدرت خود را به ثروت تبدیل می کنند:

کنترل منابع حیاتی

منابع کمیاب و استراتژیک مثل نفت، گاز، طلا، آب و حتی داده های دیجیتال امروز بزرگ ترین ابزار ثروت سازی هستند. هر گروهی که این منابع را در اختیار داشته باشد، موقعیت مالی و سیاسی ویژه ای پیدا می کند.

ایجاد انحصار

الیگارش ها معمولا اجازه نمی دهند رقبای جدید وارد بازار شوند. آن ها از طریق ارتباطات سیاسی یا قوانین حمایتی فضای رقابتی را محدود می کنند. در نتیجه سود انحصاری نصیب خودشان می شود.

نفوذ در سیاست

الیگارش ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم در سیاست نقش دارند. آن ها با حمایت مالی از کمپین های انتخاباتی یا حضور در مجالس تصمیم گیری، قوانینی را تصویب می کنند که منافعشان حفظ شود.

رسانه و افکار عمومی

کنترل رسانه برای الیگارش ها یک ابزار حیاتی است. با مالکیت رسانه ها می توانند تصویر مثبت از خود بسازند و افکار عمومی را مدیریت کنند. همچنین می توانند رقبای خود را تضعیف کنند.

تاثیر الیگارشی بر زندگی مردم عادی

الیگارشی معمولا به نابرابری بیشتر منجر می شود. در چنین شرایطی:

فاصله طبقاتی افزایش می یابد.
فرصت های اقتصادی برای اکثریت مردم کاهش پیدا می کند.
حس بی عدالتی اجتماعی گسترش می یابد.

برای همین است که در بسیاری از کشورها، با وجود رشد اقتصادی، زندگی مردم عادی چندان تغییر نمی کند. چون بیشتر سود رشد به جیب همان گروه کوچک می رود.

مثال های روشن از جهان

در روسیه، میلیاردرهایی مانند رومن آبراموویچ صنایع نفت و فلزات را در اختیار گرفتند و از قدرت سیاسی هم برخوردار شدند.
در آمریکا، شرکت های فناوری مثل گوگل و آمازون به قدری بزرگ شده اند که تصمیم هایشان حتی بر سیاست بین المللی اثر می گذارد.
در خاورمیانه، منابع نفتی در اختیار خانواده های محدودی است که ثروت و قدرت را نسل به نسل منتقل می کنند.

چرا الیگارشی پایدار می ماند؟

الیگارشی ها تنها با ثروت پایدار نمی مانند. آن ها ترکیبی از ابزارهای قدرت در اختیار دارند:

پول برای خرید نفوذ
ارتباطات سیاسی برای تصویب قوانین حمایتی
رسانه برای جهت دهی افکار عمومی
کارهای خیریه برای کسب مشروعیت اجتماعی

این شبکه پیچیده باعث می شود حتی در بحران های بزرگ، موقعیت آن ها حفظ شود.

الیگارشی و بازارهای مالی

بازارهای مالی یکی از جاهایی است که اثر الیگارش ها به وضوح دیده می شود:

در بورس، الیگارش ها با خرید عمده سهام شرکت های کلیدی می توانند روند بازار را تغییر دهند.
در بازار طلا، با ذخیره یا عرضه عمدی، قیمت ها را بالا و پایین می کنند.
در ارزهای دیجیتال، نهنگ ها یا همان سرمایه داران بزرگ دقیقا همان نقش الیگارش ها را ایفا می کنند و با یک معامله می توانند روند بازار را تغییر دهند.

شناخت این پدیده برای سرمایه گذاران عادی ضروری است. کسی که بداند چه نیروهایی پشت پرده بازار فعال هستند، تصمیم های بهتری می گیرد.

آیا الیگارشی همیشه منفی است؟

باید واقع بین بود. در برخی موارد، الیگارش ها با سرمایه گذاری های کلان باعث ایجاد کارخانه های بزرگ یا رشد صنایع نوپا می شوند. این کار به اقتصاد کمک می کند.

اما مشکل اصلی اینجاست که سود چنین سرمایه گذاری هایی عادلانه توزیع نمی شود. بیشتر منافع نصیب همان گروه محدود می شود و مردم سهم اندکی دارند.

چگونه می توان نفوذ الیگارشی را کاهش داد؟

تجربه جهانی نشان داده سه عامل مهم می تواند نفوذ الیگارش ها را محدود کند:

شفافیت در اقتصاد و سیاست
رقابت آزاد در بازارها
آگاهی عمومی و رسانه های مستقل

هرچه جامعه آگاه تر باشد و قوانین شفاف تر اجرا شوند، احتمال سوء استفاده کمتر می شود.

جمع بندی

الیگارشی مفهومی است که کمک می کند ساختار قدرت و ثروت در جهان را بهتر درک کنیم. این گروه های کوچک مسیر اقتصاد و سیاست را تعیین می کنند و اثر مستقیم بر زندگی مردم دارند.

شناخت الیگارشی برای کسانی که می خواهند تحلیل درستی از بازارهای مالی یا اخبار اقتصادی داشته باشند ضروری است. هرچه آگاهی ما بیشتر شود، تصمیم های بهتری می گیریم.

خدمات ما

تیم فرشاد مصفا علاوه بر آموزش ها و تحلیل های تخصصی، خدمات سبدگردانی در بازارهای مختلف ارائه می دهد. اگر به دنبال مدیریت حرفه ای دارایی های خود هستید، می توانید از خدمات زیر استفاده کنید:

همچنین تیم ما یک استارتاپ حقوقی راه اندازی کرده است تا شما بتوانید از مشاوره حقوقی با وکیل پایه یک دادگستری بهره مند شوید.

درباره نویسنده

فرشاد مصفا

موسس تیم سبدگردانی و استارتاپ حقوقی

کارشناس ارشد مدیریت کارآفرینی از دانشگاه تهران

فعال در بازارهای مالی از سال 1393

برای دنبال کردن مطالب و تحلیل های بیشتر:

اینستاگرام: https://www.instagram.com/farshadmosaffa/
یوتیوب: https://youtube.com/@farshadmosaffa
لینکدین: https://www.linkedin.com/in/farshad-mosaffa