توهم پولی چیست و چگونه بر سرمایه ما اثر می‌گذارد؟

0

توهم پولی چیست و چگونه بر سرمایه ما اثر می‌گذارد؟

منتشر شده در 1404/07/05

توهم پولی یکی از مهم ترین مفاهیم در اقتصاد رفتاری و بازارهای مالی است. اغلب مردم درگیر این خطای ذهنی می شوند، بی آنکه بدانند تصمیم های مالی آن ها تحت تاثیر آن قرار گرفته است. درک درست این پدیده می تواند زندگی اقتصادی ما را تغییر دهد و ما را از دام اشتباهات رایج سرمایه گذاری و مصرف نجات دهد.

توهم پولی دقیقا به چه معناست؟

توهم پولی یعنی اینکه افراد ارزش پول را فقط بر اساس عدد اسمی آن بسنجند، نه بر اساس قدرت خرید واقعی. به بیان ساده، وقتی حقوق، پس انداز یا سرمایه فردی افزایش می یابد، او خود را ثروتمندتر تصور می کند، در حالی که اگر تورم و کاهش ارزش پول در نظر گرفته شود، ممکن است حتی فقیرتر شده باشد.

مثلا اگر حقوق فردی از 15 میلیون به 20 میلیون تومان افزایش یابد، او خوشحال است. اما اگر تورم سالانه 40 درصد باشد، در حقیقت با همان حقوق جدید نمی تواند سبد کالا و خدمات سال قبل را بخرد.

ریشه های روانی و اجتماعی توهم پولی

تمرکز ذهن بر اعداد

انسان به طور طبیعی تمایل دارد به اعداد مطلق توجه کند. وقتی عدد حساب بانکی یا فیش حقوقی بزرگ تر می شود، مغز احساس پیشرفت می کند، حتی اگر واقعیت خلاف آن باشد.

مقایسه با دیگران

بسیاری از افراد درآمد یا دارایی خود را با اطرافیان می سنجند. اگر همه دچار کاهش قدرت خرید شوند اما عدد حقوق بالا برود، همچنان حس رقابت باعث می شود فرد دچار رضایت کاذب شود.

اثر رسانه ها

رسانه ها اغلب خبر از «افزایش حقوق»، «رشد بازار» یا «رکورد جدید قیمت طلا» می دهند. مردم بیشتر به این تیترها توجه می کنند تا تحلیل قدرت خرید واقعی یا ارزش ذاتی دارایی ها.

اثر توهم پولی در زندگی روزمره ایرانی ها

توهم پولی به شکل های مختلف بر زندگی مردم اثر می گذارد:

  • حقوق و دستمزد: کارمندان اغلب از شنیدن افزایش حقوق خوشحال می شوند، اما در فروشگاه متوجه می شوند که خریدهایشان کمتر شده است.
  • پس انداز بانکی: سود بانکی اسمی شاید جذاب به نظر برسد، اما اگر نرخ تورم بیشتر باشد، عملا سپرده گذار زیان می کند.
  • مسکن: بسیاری تصور می کنند با افزایش قیمت خانه ثروتمند شده اند، اما وقتی قصد خرید ملک جدید دارند، متوجه می شوند قدرت خرید واقعی تغییری نکرده است.
  • کالاهای مصرفی: مردم فکر می کنند با حقوق بیشتر می توانند راحت تر زندگی کنند، اما رشد قیمت کالاها همه چیز را تغییر می دهد.

مثال واقعی: توهم پولی در بورس ایران

در سال هایی که شاخص بورس تهران رشد شدیدی داشت، بسیاری از سرمایه گذاران تازه وارد احساس سودآوری بزرگی داشتند. حساب های آن ها پر از اعداد بالاتر بود، اما وقتی نرخ تورم و کاهش ارزش ریال در برابر دلار محاسبه شد، مشخص گردید که بسیاری تنها سود اسمی کرده اند، نه سود واقعی.

به عنوان نمونه، اگر کسی در یک سال 50 درصد سود بورسی گرفته باشد، اما همان سال تورم 60 درصد بوده، در واقع 10 درصد زیان واقعی داشته است. این همان دام توهم پولی است.

مثال واقعی: توهم پولی در بازار طلا

بسیاری از ایرانی ها طلا را به عنوان سرمایه ای امن می شناسند. وقتی قیمت طلا در بازار داخلی بالا می رود، احساس ثروت بیشتری می کنند. اما بخش بزرگی از این افزایش ناشی از افت ارزش ریال است، نه افزایش واقعی قیمت جهانی طلا.

برای مثال اگر قیمت جهانی طلا ثابت باشد، اما دلار گران شود، قیمت طلا در ایران بالا می رود. کسی که این رشد را سود واقعی بداند، درگیر توهم پولی شده است.

مثال واقعی: توهم پولی در ارز دیجیتال

بازار رمزارزها یکی از واضح ترین صحنه های توهم پولی است. بسیاری از سرمایه گذاران وقتی می بینند دارایی شان در نمودار صعودی است، تصور می کنند ثروتمندتر شده اند. اما اگر تورم دلار یا تغییر نرخ ارز داخلی را در نظر نگیرند، ممکن است سود آن ها تنها روی کاغذ باشد.

مثلا اگر بیت کوین شما از 30 هزار دلار به 36 هزار دلار برسد، این رشد 20 درصدی روی کاغذ جذاب است. اما اگر همزمان ارزش دلار در برابر سایر دارایی ها افت کرده باشد، بازده واقعی شما کمتر خواهد بود.

چرا سیاست گذاران از توهم پولی بهره می برند؟

توهم پولی ابزاری است که دولت ها و بانک های مرکزی از آن برای مدیریت جامعه استفاده می کنند.

  • افزایش اسمی حقوق ها: مردم احساس بهبود می کنند، حتی اگر تورم قدرت خرید را از بین ببرد.
  • چاپ پول: با تزریق نقدینگی، در کوتاه مدت مردم پول بیشتری در دست دارند، اما در بلندمدت ارزش آن کاهش می یابد.
  • کنترل روانی جامعه: ارائه آمارهای اسمی مثبت باعث کاهش اعتراض ها می شود، هرچند واقعیت اقتصادی بدتر شده است.

پیامدهای خطرناک توهم پولی

  • رضایت کاذب در کوتاه مدت و شوک شدید در بلندمدت
  • تصمیم های اشتباه در سرمایه گذاری
  • گسترش نابرابری اقتصادی
  • کاهش انگیزه پس انداز واقعی
  • از بین رفتن اعتماد عمومی به بازارها

چگونه از دام توهم پولی خارج شویم؟

  • سنجش قدرت خرید: هر بار که درآمد یا دارایی شما رشد کرد، آن را با نرخ تورم مقایسه کنید.
  • نگاه بلندمدت: به جای توجه به نوسانات کوتاه مدت، بازده واقعی چند ساله را بسنجید.
  • تنوع سرمایه گذاری: دارایی های متنوع مثل طلا، سهام و رمزارزها می توانند بخشی از ریسک کاهش ارزش پول را جبران کنند.
  • آموزش مالی: یادگیری مفاهیم اقتصادی و مالی کلید نجات از این خطاست.
  • مشاوره حرفه ای: استفاده از خدمات سبدگردانی حرفه ای کمک می کند که سرمایه گذاری بر اساس واقعیت انجام شود، نه احساس.

تجربه من در سال های فعالیت

از سال 1393 تاکنون بارها شاهد بوده ام که سرمایه گذاران تنها به اعداد بزرگ تر حساب خود توجه می کردند. در جلسات مشاوره سبدگردانی وقتی قدرت خرید واقعی محاسبه می شد، بسیاری شگفت زده می شدند.

برای مثال، مشتریانی داشتم که تصور می کردند سود خوبی در بازار بورس گرفته اند، اما وقتی محاسبه به دلار یا طلا انجام شد، مشخص شد زیان کرده اند. همین تجربه ها باعث شد همیشه بر آموزش مفهوم «بازده واقعی» تاکید کنم.

نتیجه گیری

توهم پولی یکی از رایج ترین خطاهای ذهنی در اقتصاد است که هم مردم عادی و هم سرمایه گذاران حرفه ای را درگیر می کند. تنها راه رهایی از آن توجه به ارزش واقعی پول و بازدهی حقیقی سرمایه گذاری است.

اگر می خواهید آینده مالی مطمئن تری داشته باشید، باید از نگاه به اعداد اسمی فاصله بگیرید و قدرت خرید واقعی را معیار قرار دهید.

خدمات ما در تیم فرشاد مصفا

درباره نویسنده

این مقاله توسط فرشاد مصفا نوشته شده است.

موسس تیم سبدگردانی و استارتاپ حقوقی در زمینه مشاوره و وکالت.

از سال 1393 در بازارهای مالی فعالیت حرفه ای دارد.

کارشناس ارشد مدیریت کارآفرینی از دانشگاه تهران.

ارتباط با من در شبکه های اجتماعی: