سیاست پولی انبساطی و انقباضی چیست؟

اقتصاد پر از مفاهیم پیچیده است، اما برخی از آن ها مثل نرخ بهره، سیاست های انبساطی و انقباضی یا خرید اوراق قرضه توسط بانک مرکزی، تاثیر مستقیم بر زندگی همه ما دارند. شاید بارها شنیده باشید که «بانک مرکزی آمریکا پول چاپ کرده» یا «فدرال رزرو اوراق قرضه خریده» و برایتان سوال شده باشد که این پول از کجا می آید و اصلا چرا چنین کاری انجام می شود. در این مقاله می خواهم به زبان ساده این موضوع را توضیح بدهم.

سیاست پولی چیست و چرا مهم است؟

بانک های مرکزی ابزارهایی در اختیار دارند تا اقتصاد کشورشان را مدیریت کنند. یکی از مهم ترین این ابزارها «سیاست پولی» است. وقتی بانک مرکزی تصمیم می گیرد پول بیشتری وارد اقتصاد کند، به آن سیاست پولی انبساطی می گویند و وقتی تصمیم می گیرد پول را جمع کند، به آن سیاست پولی انقباضی می گویند.

این تصمیم ها مستقیما بر نرخ بهره، تورم، سرمایه گذاری، بیکاری و حتی ارزش پول ملی اثر می گذارند. بنابراین دانستن آن ها برای هر کسی که در بازارهای مالی، بورس، طلا یا ارز دیجیتال فعالیت می کند، حیاتی است.

نرخ بهره در سیاست انبساطی

در شرایطی که اقتصاد نیاز به رشد دارد، بانک مرکزی نرخ بهره را کاهش می دهد. چرا؟ چون با پایین آمدن نرخ بهره، وام گرفتن برای افراد و شرکت ها ارزان تر می شود. نتیجه اش افزایش مصرف، سرمایه گذاری و در نهایت رشد تولید و اشتغال است.

اما نرخ بهره پایین همیشه نتیجه یک اقدام ساده نیست. یکی از کارهای کلیدی بانک مرکزی، خرید اوراق قرضه است.

خرید اوراق قرضه؛ از کجا پول می آید؟

وقتی بانک مرکزی اوراق قرضه دولتی را می خرد، لازم نیست «پول قبلی» داشته باشد. در واقع پول را خلق می کند. این خلق پول به شکل دیجیتال است، نه اسکناس. به زبان ساده، در ترازنامه بانک مرکزی، دارایی ها (اوراق) اضافه می شود و در سمت بدهی ها، ذخایر بانکی بالا می رود. همین ذخایر جدید همان پولی است که وارد اقتصاد می شود.

به این فرایند در ادبیات اقتصادی «چاپ پول الکترونیکی» گفته می شود. یعنی بانک مرکزی با یک کلیک، ذخایر بانکی جدید ایجاد می کند و در مقابل اوراق قرضه دریافت می کند.

تجربه آمریکا در 20 سال اخیر

برای اینکه موضوع ملموس تر شود، بیایید به اقتصاد آمریکا نگاه کنیم. در 20 سال گذشته چند بار شاهد چاپ پول و خرید اوراق قرضه بودیم:

• بحران مالی 2008: سقوط بانک ها باعث شد فدرال رزرو برنامه ای به نام تسهیل کمی (QE) آغاز کند. در چند سال، ترازنامه فدرال رزرو از حدود 900 میلیارد دلار به بیش از 4.5 تریلیون دلار رسید.
• سال های 2015 تا 2019: اقتصاد بهتر شد و فدرال رزرو شروع به کوچک کردن ترازنامه کرد. این همان سیاست انقباضی (QT) بود.
• دوران کرونا (2020–2021): دوباره فدرال رزرو با خرید بی سابقه اوراق، ترازنامه را تا حدود 9 تریلیون دلار بزرگ کرد. این بزرگ ترین چاپ پول تاریخ آمریکا بود.
• پس از 2022: به دلیل تورم بالا، سیاست ها تغییر کرد. نرخ بهره افزایش یافت و بانک مرکزی شروع به کاهش ترازنامه کرد.

این مثال نشان می دهد که بانک مرکزی آمریکا در مواقع بحران، به سراغ انبساطی (QE) می رود و وقتی تورم بالا می گیرد، به سمت انقباضی (QT) حرکت می کند.

تفاوت QE و QT

برای اینکه ساده تر به خاطر بسپارید:

• QE (تسهیل کمی) = انبساطی → بانک مرکزی اوراق می خرد و پول چاپ می کند.
• QT (انقباض کمی) = انقباضی → بانک مرکزی اوراق را نمی خرد یا می فروشد و پول جمع می کند.

اثر مستقیم این دو سیاست روی نقدینگی و نرخ بهره است. QE باعث پایین آمدن نرخ بهره و رشد اقتصاد می شود. QT باعث بالا رفتن نرخ بهره و کاهش تورم می شود.

چرا دانستن این موضوع برای ما مهم است؟

ممکن است بپرسید «این ها چه ربطی به زندگی من دارد؟». پاسخ ساده است: تغییر سیاست های بانک مرکزی آمریکا روی بازارهای جهانی تاثیر مستقیم دارد. قیمت طلا، بیت کوین، نفت، بورس و حتی نرخ ارز در ایران تحت تاثیر این سیاست ها تغییر می کنند. وقتی فدرال رزرو پول چاپ می کند، دارایی های امن مثل طلا و ارز دیجیتال معمولا رشد می کنند. وقتی سیاست انقباضی می شود، این بازارها اغلب دچار افت یا رکود می شوند.

بنابراین هر فردی که در بورس، طلا یا کریپتو سرمایه گذاری می کند، باید بداند سیاست پولی آمریکا در چه مرحله ای است. این آگاهی می تواند به شما کمک کند تصمیم های بهتری برای مدیریت دارایی هایتان بگیرید.

جمع بندی

بانک مرکزی در سیاست انبساطی برای خرید اوراق قرضه پول جدید خلق می کند. این کار نقدینگی را بالا می برد و نرخ بهره را پایین می آورد. در سیاست انقباضی، برعکس عمل می کند؛ اوراق می فروشد و پول را جمع می کند تا تورم مهار شود. تجربه آمریکا در دو دهه اخیر بهترین مثال عملی برای این فرایند است.

خدمات ما

ما در تیم فرشاد مصفا، خدمات حرفه ای سبدگردانی اختصاصی در حوزه های مختلف ارائه می دهیم:

• سبدگردانی بورس
• سبدگردانی طلا
• سبدگردانی ارز دیجیتال

همچنین تیم ما دارای یک استارتاپ حقوقی برای ارائه خدمات مشاوره و وکالت با وکلای پایه یک دادگستری است.

درباره نویسنده

فرشاد مصفا – موسس تیم سبدگردانی و استارتاپ حقوقی

• کارشناس ارشد مدیریت کارآفرینی از دانشگاه تهران
• فعال در حوزه بازارهای مالی از سال 1393
• مدرس و مشاور سرمایه گذاری در بورس، طلا و ارز دیجیتال

راه های ارتباطی با من:

• اینستاگرام: https://www.instagram.com/farshadmosaffa/
• یوتیوب: https://youtube.com/@farshadmosaffa
• لینکدین: https://www.linkedin.com/in/farshad-mosaffa