0
مکانیسم ماشه چه بر سر اقتصاد ایران می‌آورد؟
منتشر شده در 1404/05/28
در سال‌های اخیر، بحث «مکانیسم ماشه» یا همان اسنپ‌بک (Snapback Mechanism) بارها در رسانه‌ها و محافل اقتصادی مطرح شده است. بسیاری از مردم می‌پرسند: این اصطلاح دقیقاً به چه معناست؟ اگر فعال شود، چه اثری بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت؟ و مهم‌تر از همه، سرمایه‌گذاران و مردم عادی چه باید بکنند؟
در این مقاله تلاش می‌کنم به عنوان کسی که بیش از یک دهه در بازارهای مالی فعالیت کرده‌ام، این موضوع را ساده، شفاف و کاربردی توضیح دهم. هدف من این است که شما، چه یک کارمند باشید، چه یک کارآفرین یا سرمایه‌گذار، بتوانید پیامدهای مکانیسم ماشه را در زندگی مالی و اقتصادی خود درک کنید و تصمیم‌های بهتری بگیرید.
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم ماشه بخشی از توافق هسته‌ای (برجام) است که به کشورهای امضا‌کننده اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را به‌طور خودکار بازگردانند.
به عبارت ساده:
اگر این سازوکار فعال شود، ایران دوباره به شرایطی برمی‌گردد که در آن تحت شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی قرار داشت. تفاوت آن با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا این است که این بار کل جهان موظف می‌شود تحریم‌ها را اجرا کند و این اثر بسیار گسترده‌تری بر اقتصاد ایران دارد.
مهم‌ترین اثرات مکانیسم ماشه بر اقتصاد ایران
1. محدودیت شدید در فروش نفت
ایران بخش بزرگی از درآمد خود را از نفت تأمین می‌کند. با فعال شدن مکانیسم ماشه، صادرات نفت ایران به شدت کاهش می‌یابد و کشورهایی که تاکنون خریدار نفت ایران بودند، برای جلوگیری از تنبیه سازمان ملل، خرید خود را متوقف می‌کنند. نتیجه روشن است: کاهش درآمد دولت و فشار بیشتر بر بودجه.
2. سقوط ارزش ریال
وقتی درآمد ارزی کشور کاهش پیدا کند، عرضه دلار و یورو در بازار کم می‌شود. تقاضا اما همچنان بالاست. در نتیجه قیمت ارز بالا می‌رود و ارزش ریال سقوط می‌کند.
این موضوع اثر مستقیم بر زندگی مردم دارد: گرانی کالاهای وارداتی، افزایش قیمت خودرو، لوازم خانگی، مواد اولیه صنایع و حتی کالاهای اساسی.
3. رکود و تورم همزمان (رکود تورمی)
کاهش درآمد دولت، محدودیت واردات و بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران باعث می‌شود اقتصاد در رکود فرو برود. از طرف دیگر، افزایش نرخ ارز و کمبود کالا موجب تورم می‌شود. ترکیب این دو پدیده، همان رکود تورمی است که اقتصاد ایران در سال‌های گذشته بارها با آن دست‌وپنجه نرم کرده است.
4. انزوای بیشتر در نظام مالی جهانی
فعال شدن مکانیسم ماشه به معنای بازگشت کامل ایران به لیست سیاه اقتصادی سازمان ملل است. این یعنی بانک‌ها، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی حتی اگر بخواهند، دیگر نمی‌توانند با ایران همکاری کنند. در نتیجه دسترسی به سرمایه‌گذاری خارجی و فناوری‌های جدید تقریبا غیرممکن خواهد شد.
5. فشار بر زندگی روزمره مردم
در نهایت، تمام این تحولات به یک نقطه ختم می‌شود: فشار اقتصادی بر مردم عادی. هزینه‌های زندگی بالا می‌رود، قدرت خرید کاهش پیدا می‌کند، بیکاری افزایش می‌یابد و شکاف طبقاتی بیشتر می‌شود.
چرا مکانیسم ماشه خطرناک‌تر از تحریم‌های عادی است؟
ممکن است بپرسید: ایران همین حالا هم تحت تحریم است، پس چه تفاوتی ایجاد می‌شود؟
تفاوت اصلی در این است که امروز بسیاری از کشورها به صورت غیررسمی یا با دور زدن تحریم‌ها، هنوز با ایران همکاری می‌کنند. اما وقتی مکانیسم ماشه فعال شود، همه کشورها به صورت قانونی مجبور می‌شوند تحریم کنند. حتی روسیه و چین هم در این شرایط امکان همکاری آزاد با ایران را نخواهند داشت.
چه آینده‌ای برای اقتصاد ایران متصور است؟
به عنوان کسی که سال‌ها تحولات بازار را دنبال کرده‌ام، چند سناریوی احتمالی را می‌توان بررسی کرد:
- سناریوی بدبینانه: فعال شدن مکانیسم ماشه، قطع صادرات نفت، افزایش شدید نرخ ارز و ورود اقتصاد به رکود عمیق.
- سناریوی میانه: ایران با وجود فشارها راه‌های محدودی برای فروش نفت پیدا می‌کند، اما نرخ ارز همچنان بالا می‌رود و تورم شدید ادامه دارد.
- سناریوی خوشبینانه: ایران و طرف‌های مقابل به توافق موقت می‌رسند و از فعال شدن مکانیسم ماشه جلوگیری می‌کنند. در این حالت، اقتصاد ایران همچنان با مشکلات مواجه است اما بحران عمیق‌تر نمی‌شود.
سرمایه‌گذاران چه باید بکنند؟
این بخش مهم‌ترین نکته برای شماست. تجربه نشان داده که در شرایط تحریم و بحران، بازارهای مختلف واکنش‌های متفاوتی دارند:
- بورس: شرکت‌های صادرات‌محور مثل پتروشیمی و معدنی در کوتاه‌مدت از رشد نرخ ارز سود می‌برند، اما در بلندمدت به دلیل محدودیت صادرات ضربه می‌خورند.
- طلا و ارز: معمولاً امن‌ترین پناهگاه در برابر کاهش ارزش پول ملی هستند.
- ارز دیجیتال: با وجود ریسک‌ها، بسیاری از ایرانی‌ها برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به سمت رمزارزها می‌روند.
- بازار مسکن: به عنوان دارایی فیزیکی معمولاً در برابر تورم رشد می‌کند، اما رکود عمومی اقتصاد می‌تواند قدرت خرید مردم را کاهش دهد.
جمع‌بندی
مکانیسم ماشه در واقع شمشیری دولبه است. از یک‌سو ابزار فشار سیاسی است و از سوی دیگر اثرات مستقیم و غیرقابل انکاری بر اقتصاد ایران دارد. برای مردم عادی، معنای ساده آن این است:
- هزینه‌های زندگی بالاتر می‌رود.
- ارزش ریال کمتر می‌شود.
- فضای اقتصادی سخت‌تر می‌شود.
در چنین شرایطی، تنها راهکار منطقی آمادگی و مدیریت دارایی‌ها است. سرمایه‌گذاران باید هوشمندانه‌تر از همیشه عمل کنند، پرتفوی متنوع‌تری داشته باشند و بیش از گذشته به حفظ ارزش دارایی‌های خود بیندیشند.
خدمات ما برای مدیریت شرایط اقتصادی
در تیم فرشاد مصفا، ما خدمات متنوعی برای مدیریت دارایی در شرایط پرریسک ارائه می‌دهیم:
همچنین در حوزه حقوقی، استارتاپ ما خدمات تخصصی مشاوره و وکالت ارائه می‌دهد:
درباره نویسنده
فرشاد مصفا
- موسس تیم سبدگردانی و استارتاپ حقوقی در زمینه مشاوره و وکالت
- سابقه فعالیت در بازارهای مالی از سال 1393
- کارشناس ارشد مدیریت کارآفرینی از دانشگاه تهران
شبکه‌های اجتماعی: